Mannelijke en vrouwelijke woorden: hoe zijn ze ontstaan en waarom?

In veel talen wordt er gebruik gemaakt van mannelijke en vrouwelijke woorden. Ook in het Nederlands is dit het geval. In onze taal zijn de verschillen tussen mannelijke en vrouwelijke woorden echter langzamerhand aan het verdwijnen. Onzijdige woorden kunnen we nog steeds snel en gemakkelijk herkennen aan het lidwoord 'het', maar zowel mannelijke als vrouwelijke woorden kunnen voorgegaan worden door het lidwoord 'de'. Bovendien is er geen wezenlijk verschil in spelling of grammatica tussen vrouwelijke en mannelijke woordgroepen te zien, zoals bij sommige andere talen wel het geval is. Althans, als we het Groene Boekje mogen geloven. Toch is er ooit een moment geweest dat alles in onze taal werd ondergebracht in drie geslachten. Wanneer was dit? En hoe is dit precies in zijn werk gegaan? In deze blog vertellen we u alles over het ontstaan van mannelijke en vrouwelijke woorden. 

Aristoteles

Volgens diverse bronnen berust de indeling in de drie woordgeslachten (mannelijk, vrouwelijk en onzijdig) op de leer van Aristoteles. Hij was een van de klassieke filosofen en onderscheidde zich vanwege zijn veelzijdigheid. Taal en letterkunde waren een van zijn vele specialiteiten, en hij ontwikkelde systemen en methodes waarin logica de boventoon voerde. Op Aristoteles’ werken is uiteindelijk ook de indeling in de drie woordgeslachten gebaseerd.

Vaststelling geslachten

Aristoteles heeft met zijn denkwijze en logica veel invloed gehad op de wereld zoals die nu is. Zo kwamen ook de woordgeslachten op een gegeven moment in Nederland terecht. Maar hoe werd het geslacht van een woord dan vastgesteld? Dat was namelijk niet altijd even eenvoudig. Allereerst werd gekeken of het desbetreffende woord een zaak of persoon aanduidde. Naar aanleiding hiervan kon men een geslacht toewijzen. In de betekenis zocht men naar de oorsprong van het geslacht, maar dat lukte natuurlijk lang niet altijd. Soms werd de titel ‘mannelijk’ of ‘vrouwelijk’ gegeven omdat de naam van een voorwerp of het voorwerp zelf enige overeenkomst toonde met dat wat in de natuur als vrouwelijk of mannelijk kan worden gezien. Zo kon het bijvoorbeeld gebeuren dat namen van grote bomen als mannelijk werden gezien, terwijl struikgewas het vrouwelijke geslacht kreeg toegewezen.

 

De vorm van een woord

Later kwamen er weer andere manieren om mannelijke, vrouwelijke en onzijdige woorden van elkaar te onderscheiden. De vorm van een woord speelde daarin bijvoorbeeld een belangrijke rol. Een voorbeeld hiervan is dat werkwoordstammen die geen achtervoegsel hadden, zoals beet, gang en worp, het mannelijke geslacht kregen toegewezen omdat ze een oorspronkelijke vorm hadden.

Een woord uit een andere taal

Het komt, ook in het  Nederlands, veelvuldig voor dat een woord uit een andere taal wordt overgenomen. Wanneer dit het geval is, wordt dit woord niet opnieuw ingedeeld bij een van de geslachten, maar behoudt het simpelweg het woordgeslacht dat het in de oorspronkelijke taal ook al had. Hierdoor kan soms wat verwarring ontstaan.

Vertalen

Hoewel het in de Nederlandse taal qua grammatica, spelling en zinsbouw niet meer uitmaakt tot welk geslacht een woord behoort, is het bij vertalingen nog wel erg handig om hiervan op de hoogte te zijn. Vertalers die bijvoorbeeld van het Nederlands naar het Duits vertalen, zullen voordeel hebben wanneer ze op de hoogte zijn van het geslacht van een woord. Wanneer u uw vertalingen door ons laat verzorgen, zetten we alleen vertalers in die als geen ander op de hoogte zijn van deze en andere belangrijke ontwikkelingen in de taal.

         

Gratis vertaalmachines/-websites: waarom ze niet hetzelfde zijn als vertalingen door echte vertalers

Door de snelle internationalisering van het zakenleven en het feit dat we binnen enkele uren aan de andere kant van de wereld kunnen staan, komen veel verschillende talen elkaar snel en vaak tegen. Als dat gebeurt is vertalen natuurlijk van groot belang. Wanneer u op het internet gaat zoeken naar manieren om teksten te vertalen, stuit u vanzelf op verschillende automatische vertaalmachines. Maar werken deze vertaalmachines nu eigenlijk wel zo goed? En hoe presteren ze als we ze vergelijken met menselijke vertalers? In dit artikel bekijken we de vertaalmachines beter, waardoor we goed kunnen beoordelen of ze wel zo nuttig zijn als sommigen zeggen.

Vertaalmachines

Iedereen heeft wel eens gebruik gemaakt van een vertaalmachine. In eerste instantie zijn ze ontzettend handig. Wanneer u een tekst op het internet tegenkomt en globaal wilt weten waar deze tekst over gaat en wat de inhoud is, kunt u de tekst kopiëren en vervolgens in een vertaalmachine plakken. Hierdoor ziet u snel waar de tekst over gaat, al klopt de vertaling op ontzettend veel punten niet. Het kunnen begrijpen van een tekst is dan ook het enige waarvoor een vertaalmachine echt functioneel is. Voor het vertalen van zakelijke teksten, educatieve teksten of welke andere teksten dan ook, is een vertaalmachine ongeschikt. U kunt het resultaat wellicht vergelijken met dat van een beginnend middelbaar scholier die een tekst vanuit het Nederlands naar een vreemde taal vertaalt. Het enige verschil is wellicht dat de vertaalmachines een veel uitgebreidere woordenschat hebben. Er wordt echter op zo’n manier vertaald, dat er geen touw aan de vertaling vast te knopen is en dat er grammaticaal niets van klopt.

Mens versus machine

Al sinds de uitvinding van de online vertaalmachine, is er discussie gaande over de vraag of de mens of de machine het beste in staat is om te vertalen. Dat de vertalingen van een mens veel beter zijn dan die van een machine staat inmiddels buiten kijf. Sommigen zien echter in de vertaalmachine het voordeel dat deze goedkoper of zelfs gratis is. Voor bedrijven is dat vaak een belangrijke drijfveer. Die opvatting is naar onze mening echter iets te kort door de bocht. Wellicht bespaart u door het gebruik van een vertaalmachine in eerste instantie wel geld, maar het gebruik van menselijke vertalingen, die speciaal zijn toegespitst op uw doelgroep, kan u in een later stadium nog veel meer geld opleveren. Het belang van communicatief sterke teksten voor de marketing is immers al lang bewezen en dat geldt net zo goed voor uw vertaalde als voor uw Nederlandse teksten.

Taal is bijzonder

Taal is bijzonder. Er kan met taal gespeeld worden om op subtiele wijze iets duidelijk te maken. Taal kan gebruikt worden om mensen over te halen en er kunnen vele verborgen boodschappen in zitten. Taal bevat dubbelzinnigheden, grapjes, woordspelingen en emoties die enkel door mensen kunnen worden verzonnen en begrepen. Een machine zal dit nooit kunnen; die doet immers niet meer dan de ene taal statisch overzetten in de andere. Juist daarom is het van groot belang dat u gebruik maakt van een professionele en geschoolde vertaler.

Snelvertaler

Als u overtuigd bent van het belang van een menselijke vertaler en de vele voordelen kunt zien die vertalers ten opzichte van een machine hebben, kunt u terecht bij Snelvertaler. Dit vertaalbureau staat bekend om haar kwalitatief hoogwaardige vertalingen. Snelvertaler is een professioneel vertaalbureau en de bij het bureau werkzame (native) vertalers zijn als geen ander in staat uw teksten op de juiste wijze over te zetten naar de doeltaal, inclusief emoties, woordspelingen en verborgen boodschappen!  

Vertaalcadeautjes

Vertalers worstelen altijd met het vinden van de juiste woorden voor de zin die zij willen vertalen. Soms echter lijkt de situatie vertalers te matsen, want vooral tussen Germaanse talen willen woorden nog wel eens verdacht op elkaar lijken. In enkele gevallen betekent het woord zelfs exact hetzelfde in twee talen. Of toch niet?

Een van de grote risico's van het vertalen tussen twee talen die op elkaar lijken, is om precies in die val te lopen: wanneer twee woorden heel erg op elkaar lijken is het gemakkelijk om (soms foutief) aan te nemen dat het woord hetzelfde betekent. Dit is niet altijd het geval! Sterker nog, soms is de betekenis van een woord in de ene taal totaal anders dan de betekenis in een andere taal. Het woord 'gift' is hier een uitstekend voorbeeld van.

Het woord gift stamt af van het Proto-Germaanse woord 'giftiz' en de algemene betekenis daarvan was 'iets aan een ander geven of toedienen'. Voor Nederlanders is een gift een (meestal geldelijke) donatie aan een ander. Het erg gelijkende woord 'gif' overigens vindt haar oorsprong in dezelfde stam. Vandaar dat het woord 'vergeven' in het Nederlands op twee manieren kan worden geïnterpreteerd: een daad van pardonneren (andermans fouten door de vingers zien) of de daad van iemand gif toedienen. De Britten gebruiken het woord 'gift' echter om aan te geven dat iets ofwel een geschenk is (net als het Nederlandse woord) ofwel om aan te duiden dat iemand een aangeboren talent heeft (waarvoor wij het woord 'gave' zouden gebruiken). In Scandinavische talen echter, betekent het woord ‘gift’ ofwel ‘vergif’, of het betekent 'getrouwd zijn'. Het mag duidelijk zijn dat vergissingen in de vertaling van deze concepten pijnlijk kan zijn!

Kort samengevat heeft het Proto-Germaanse woord 'giftiz' dus geleid tot vier totaal verschillende betekenissen: 1) trouwen of getrouwd zijn, 2) vergif (het toedienen of de stof zelf), 3) iets geven aan een ander als geschenk en 4) een aangeboren talent bezitten. Hieruit blijkt hoe riskant het kan zijn voor vertalers om woorden als deze, die in beide talen voorkomen, onvertaald te laten. Denk aan Socrates, die werd veroordeeld de vergifbeker te drinken en zichzelf zo te vergeven. Of wanneer iemand je een drankje aanbiedt als gift.

Het regent katten en honden

Vertalen is geen gemakkelijk werk. Menig vertaler loopt soms tegen in eerste instantie onvertaalbare termen of uitdrukkingen aan. Welke valkuilen kan een vertaler zoal tegenkomen?

Leemtes in de taal
Een taalleemte is een uitdrukking die wordt gebruikt in het geval dat een zeker concept/woord in een bepaalde taal niet direct kan worden vertaald naar andere talen in slechts één enkel woord of standaarduitdrukking. Voorbeelden hiervan zijn bijvoorbeeld gezegdes zoals: “It’s raining cats and dogs”. Letterlijk vertaald naar “Het regent katten en honden” zal deze zin voor de meeste Nederlanders vrij weinig betekenen. Deze taalleemtes kunnen bij vertalers dan ook voor hoofdbrekers en nachtmerries zorgen.

Er is wel een grijs gebied bij taalleemtes aanwezig. Sommige woorden kunnen in een andere taal zo dicht benaderd worden, dat er in de polemiek geen consensus over bestaat. Mensen vinden dan voor een gedeelte dat het wèl een taalleemte betreft, terwijl een andere groep deze mening juist weer niet deelt. Een goed voorbeeld van zo'n “pseudo-taalleemte” is het Nederlandse woord “gezellig”. Alhoewel er dus veel mensen van mening zijn dat dit woord niet te vertalen is naar andere talen (in slechts 1 woord), zijn anderen daar niet zo zeker van. Zo worden in het Engels de woorden “cozy” en “snug” genoemd en zo bestaat er in het Duits het woord “gemütlich”. Binnen de taalwetenschappen bestaat dan ook het spreekwoord: over smaak valt niet te twisten. Een volwaardig voorbeeld van een taalleemte is één woord voor ‘broer en zus’. In het Engels is dit “Sibling”, in het Duits heet dit “Geschwister” en het Frans heeft “Fratrie”.

Valse vrienden
Het begrip “valse vrienden” heeft een overlapping met een taalleemte. Definiërend zou men kunnen zeggen dat valse vrienden woorden zijn die in hun vorm op een woord/term uit een andere taal lijken, maar tegelijkertijd zeer zeker niet dezelfde betekenis hebben. Los van de neutrale “valse vrienden” kunnen er ook hele grappige discrepanties ontstaan, zoals het geval is bij de Nederlandse uitdrukking “kopjes geven”. Wij wagen ons er hier niet aan om dit letterlijk naar het Engels te vertalen.

Voorbeelden van Valse Vrienden die hun oorsprong als leenwoord kennen:
– “Tabee”: in het Nederlands wordt dit gebruikt als afscheidsgroet, in het Maleis is het echter een algemene begroeting.
– “Snoeshaan”: wordt in Nederland gebruikt in de uitdrukking “rare snoeshaan”, terwijl het woord mogelijkerwijs uit het woord Soesoehoenan (Susuhunan) is ontstaan, een Javaanse adellijke titel.

Ook zijn er tal van valse vrienden die toevallig zijn ontstaan:
– “Nè”: betekent in het Grieks juist “Ja”.
– “Jeg”: een Noors woord. Wordt uitgesproken als “jij” maar betekent “ik”.

Onze rock in the branding
Zo kunt u zich misschien wel voorstellen dat dit soort discrepanties een echte valkuil kunnen vormen voor een vertaler. Bezit van de juiste kennis en expertise is dus erg belangrijk! Bij vertaalwerk moet je blijkbaar echt op je hoede zijn en vertalers zullen dus gevat en slim te werk moeten gaan om misverstanden te voorkomen. Gelukkig zijn er genoeg goede vertalers die dat kunnen!

Economische crisis en beeldspraak

Onze economie verkeert al jaren in zwaar weer. Deze bekende uitdrukking bevat een metafoor die je vaak ziet als het gaat om het beschrijven van de economische crisis. Men gebruikt dan woorden die te maken hebben met verslechterende of verbeterende weersomstandigheden. Ook een term als het economisch klimaat past bij deze beeldspraak. Wat voor soort vergelijkingen worden momenteel nog meer gebruikt in de politieke commentaren in de krant als het gaat om economische problemen?

De vergelijking met sportieve activiteiten wordt regelmatig gemaakt: de regering heeft een hindernisbaan met vele barrières en hordes voor zich liggen. We moeten dus nog maar zien of dit kabinet de eindstreep haalt. Er is zelfs sprake van een gevecht: zo sprak minister van Financiën Dijsselbloem over de Miljoenennota van september 2013 in termen van een worsteling. In de Troonrede van koning Willem-Alexander kampt Nederland met een crisis. Er valt dus duidelijk veel tegenslag te overwinnen voor ons land.

Gaat het goed met ons land, dan spreekt men van een bloeiende economie, waarvan de export groeit. Maar op dit moment spreekt men niet van groeien, bloeien of floreren maar van een krimpende economie. De economie wordt zelfs beschreven als een zieke patiënt. Als de economie achteruit gaat, hebben we een financiële en economische crisis en een depressie. Het kabinet is de dokter die moet snijden in de uitgaven. Er zijn grote ingrepen nodig bij Defensie. Men vindt wel dat de bezuinigingen voor iedereen dragelijk moeten zijn. Uiteraard streeft ons land ernaar dat de economie zal herstellen en weer gaat groeien tot deze gezond en krachtig is.

Het woord crisis zelf komt uit het Oudgrieks en heeft een neutrale betekenis. Crisis staat voor het moment waarop je een belangrijke beslissing neemt die bepalend is voor de toekomst. De negatieve lading die het woord later kreeg is dat het op medisch gebied ging verwijzen naar het hoogtepunt van de koorts bij een patiënt. Werd de crisis bereikt, dan was het de vraag of de patiënt het zou overleven of niet. Als je de krant erop naslaat, zul je snel zien dat bovengenoemde medische, sportieve en militaire metaforen voor de economie lang niet de enige zijn die je tegenkomt. Zo wordt de economie ook nog beschreven in termen van een zware reis, een natuurramp en een zware last.

Taalcreativiteit versus taalchaos

Vandaag de dag schrijven we met z’n allen veel meer dan ooit tevoren. We zijn natuurlijk niet allemaal professionele schrijvers, maar kijk eens om je heen in de bus of op de trein. Grote kans dat er een aantal mensen zit te tikken op hun telefoon. De moderne media hebben op dit vlak een zeer grote invloed. Men kan deze evolutie bekijken als een explosie van taalcreativiteit, maar ook als de aanzet naar complete taalchaos.

Op welk manier verandert taal dan onder invloed van de nieuwe media? Men kan niet ontkennen dat het gebruik van afkortingen schering en inslag is geworden. Kijk maar naar het gemiddelde sms-bericht. Je zou denken dat ook Twitter een bron voor afkortingen is, omdat men hier slechts beperkte berichten kan posten. Het resultaat is echter niet noodzakelijk het gebruik van kortere woorden. Een Amerikaans onderzoek vergeleek de woordlengte van tweets met onder andere de woordlengte in de werken van Shakespeare. Het bleek dat de gemiddelde woordlengte op Twitter zowaar langer is dan bij Shakespeare! Het onderzoek toonde eveneens aan dat twitteraars vaak extra letters aan woorden toevoegen, zoals dat bijvoorbeeld het geval is in 'weeeeeekend' of 'dankuuuu', waaruit blijkt dat woordlengte onderzoeken ook maar weer relatief is.

Op de social media hoeft dus geen
taalverloeding plaats te vinden!

Het valt eveneens op dat in tweets relatief weinig afkortingen worden gebruikt. Een opvallende – of net niet – uitzondering is de afkorting 'wtf'. Iedereen weet wat deze afkorting betekent en het staat misschien netter dan de drie woorden voluit te schrijven. Mensen die vaak sms-en of chatten vertonen andere eigenschappen dan de twitteraars. Woorden en zinsdelen worden in elkaar geschoven, zoals ‘aant’ voor ‘aan het’. Woorden en woordgroepen worden vaak ingekrimpt tot slechts enkele letters. Woorden en klanken worden vervangen door cijfers, bijvoorbeeld in '4u' (for you). Sommige woorden worden in sms en chat zelfs ingekort met maar één letter, zoals 'flieft' (verliefd).

De populariteit van de meeste sms-taal is inmiddels flink geslonken, hoewel sommige afkortingen nog wel lange tijd in ons taalgebruik ingebakken zullen blijven, waaronder ‘omg’ (o my god), ‘sws’ (sowieso) en ‘thx’ (thanks). Het verschil tussen Twitter en sms / chat zit hem in het feit dat tweets meestal openbaar zijn. Bij sms en chat heeft de schrijver meestal een specifieke doelgroep voor ogen, die vaak genoeg heeft aan korte woorden om een en ander te begrijpen. Bij Twitter wordt een groter publiek aangesproken, dus de boodschap moet zo duidelijk mogelijk zijn.

Het resultaat van een enquête uit 2004 was dat 66 procent van de deelnemers dacht dat sms zou leiden tot taalverloedering. Vandaag de dag blijkt dat onze taal de sms wel zal overleven. We hoeven uiteindelijk niet bang te zijn dat onze taal op termijn vervangen zal worden door een taal van alleen maar afkortingen. Het feit dat elk nieuw medium anders met taal omgaat, is een reden temeer om niet te vrezen voor welke vorm van taalbeknoptheid dan ook.

Languages with benefits

Waarom zou je eigenlijk een vreemde taal gaan leren? Omdat het goed staat op je cv? Of omdat dit ‘echt wel handig’ is wanneer je op reis bent? De Britse krant The Telegraph legde de resultaten van een aantal onderzoeken naast elkaar en kwam tot het besluit dat er nog wel een aantal andere goede redenen zijn om je eens te wagen aan het leren van een andere taal dan je moedertaal.

Door het leren en nadien gebruiken van een vreemde taal worden je hersenen getraind en uitgedaagd. Onderzoek toont aan dat taalstudenten heel goed scoren op algemene testen en vaak ook beter zijn dan de gemiddelde student in wiskunde en sommige andere vakken. The Telegraph stelt dan ook dat je van het leren van een vreemde taal wel eens slimmer zou kunnen worden. En indien dit niet het geval zou zijn, dan wordt je geheugen er in ieder geval beter van, want dat wordt alleszins grondig getraind.

In onze huidige maatschappij heeft multitasken een belangrijke plaats veroverd. Meertalige personen zouden dit beter aankunnen omdat ze moeten wisselen tussen talen wanneer ze spreken en schrijven. Ze gaan dit nadien ook automatisch toepassen in het dagelijkse leven, waardoor ze meerdere dingen tegelijk aankunnen. Volgens The Telegraph kan iemand die meertalig is zich ook beter concentreren dan iemand die slechts één taal beheerst, omdat hij of zij externe impulsen weet te onderdrukken.

Wie een vreemde taal aanleert, moet bovendien de verschillende nuances tussen woorden leren kennen en op die manier een juiste woordkeuze maken. Een meertalig iemand kan hierdoor ook in andere situaties sneller een beslissing  nemen. Daardoor zou volgens The Telegraph ook het observatievermogen van een meertalige persoon groter zijn dan dat van zijn medemens die maar één taal beheerst. Ze zouden de zaken beter in perspectief  plaatsen en de relevantie van bepaalde factoren beter in kunnen schatten.

Volgens het resultaat van een van de onderzoeken die The Telegraph onder de loep nam, heeft het aanleren van een vreemde taal ook voordelen op medisch gebied. Bij eentalige volwassenen duiken gemiddeld rond de leeftijd van 71,4 jaar de eerste tekenen van dementie op. Bij een meertalige volwassene is dit pas op de leeftijd van 75,5 jaar.

Last but not least – om dan maar eens een vreemde taal te gebruiken – zou ook de eigen moedertaal erop vooruitgaan door zich een andere taal eigen te maken. Vervoegingen, woordenschat, zinsbouw, etc. … worden immers doorzichtiger omdat vaker met taal ‘gespeeld’ wordt. Redenen genoeg dus om er vandaag nog aan te beginnen en jezelf een taalbad te geven om u tegen te zeggen!