Vertalen en computers

Vroeger zaten vertalers doorgaans op een stoffige zolder boeken te vertalen. Duizenden jaren lang was er bovendien maar één boek dat werd vertaald: de Bijbel. De vertaler moest minutieus zin voor zin lezen, zonder enig ander hulpstuk dan een griffel en een blanco vel papier. Tegenwoordig zitten vertalers gelukkig niet meer moederziel alleen op een zolderkamer teksten te vertalen. Met de komst van de moderne boekdrukkunst, de globale economie en de computer is het vertaalproces ontzettend veranderd.

Vertalers spreken tegenwoordig van CAT: Computer-aided translation (computerondersteund vertalen). Het voordeel van de computer is dat het geheugen ervan veel beter is dan ons eigen geheugen. Met speciale CAT-software kan de vertaler in één oogopslag zien of een te vertalen passage niet al eerder is langsgekomen. Het is natuurlijk zonde van je tijd om twee keer exact dezelfde tekst te vertalen. Dankzij vertaalgeheugens als SDL Trados en Déjà Vu kan de vertaler zijn werktempo flink opschroeven en voorkomen dat hij dubbel werk verricht.

Wie niet is ingewijd in de vertaalwereld, vraagt zich wel eens af waarom je niet gewoon een machinevertaling kunt gebruiken om je vertaaldorst te lessen. Google Translate is ’s werelds grootste aanbieder van machinevertalingen, maar weet ondanks zijn kolossale grootte geen voet tussen de deur te krijgen in de vertaalwereld. Google Translate is in feite niets meer dan een enorm vertaalgeheugen waaraan gebruikers vertalingen toevoegen. Daar schuilt echter ook de zwakte van Google Translate in: het programma leest geen tekst, maar enen en nullen die toevallig al eens eerder zijn langsgekomen. Subtiele nuances als sarcasme, ironie of humor kan een vertaalgeheugen niet bevatten. Probeer maar eens een mop te vertalen met Google Translate. Het resultaat is lachwekkend humorloos.

Vanzelfsprekend zijn er nog duizenden hulpmiddelen die de vertaler tot zijn beschikking heeft. Elektronische woordenboeken zijn een stuk praktischer dan de papieren pillen die bij elke vertaler op de boekenplank liggen. Ook encyclopedieën zijn gedigitaliseerd een stuk toegankelijker. Bovendien heb je geen aparte boekenkast nodig om je Winkler Prins in tig banden op te slaan. Internetfora zijn ook een godsgeschenk voor menig vertaler: met één druk op de knop stel je je vraag aan duizenden vertalers, ieder met zijn eigen vakgebied en kennis. Het was vertalers nog nooit zo makkelijk om te vertalen. Is een baan als vertaler daardoor een luizenleven? Niet in het minst, aangezien de toegenomen vraag naar vertalingen ervoor heeft gezorgd dat een vertaler al deze hulpmiddelen nodig heeft om een redelijk inkomen te vergaren. Geen rozengeur en maneschijn dus, maar gewoon een uitdagende baan.